آیا تا به حال فکر کرده ای که برای غذاهایی که می خوریم، چه اتفاقی در بدن ما می افتد؟ همه ما انسان ها یک دستگاه فوق پیشرفته هضم غذا در بدنمان داریم که به آن دستگاه گوارش گفته می شود.
برای مشاهده لینک نیاز به ثبت نام دارید؛ برای ثبت نام کلیک کنید
فکر کن که نشستی و داری ناهار میخوری، یک تکه مرغ سرخ شده خوشمزه با هویج و سبزیجات. غذایت که تمام شد، یک لیوان آب هم مینوشی و میگویی: "الهی شکر". بعد هم از جایت بلند میشوی و بعد از اینکه در جمع کردن میز غذا به مادرت کمک کردی، به تماشای کارتون مشغول میشوی. در عرض چند دقیقه همه حواس تو روی کارتون متمرکز شده و دیگر به آن تکه مرغ فکر نمیکنی، اما آن هنوز توی معدهات است و دارد مراحل دقیق هضم شدن را پشت سر میگذارد. راستی برای غذاهایی که میخوریم چه اتفاقی میافتد؟ بیا یک سفر علمی به درون دستگاه گوارش انجام دهیم.
برای مشاهده لینک نیاز به ثبت نام دارید؛ برای ثبت نام کلیک کنید
همه ماجرا از دهان شروع میشود!
برای مشاهده لینک نیاز به ثبت نام دارید؛ برای ثبت نام کلیک کنید
سیستم گوارش بدن تو با قورت دادن اولین لقمه کار خودش را شروع میکند. در واقع میتوانیم دهان را دروازه ورود به سیستم گوارش در نظر بگیریم. بعد از آن بسته به نوع غذایی که خوردهای، این سیستم از چند ساعت تا چند روز مشغول کاری خواهد بود که به آن گوارش یا هضم گفته میشود. در طول فرایند هضم غذا، بدن میتواند مواد مغذی و انرژی مورد نیازش را از غذای خورده شده دریافت کند. بگذار ببینیم برای آن تکه مرغ بخت برگشته چه اتفاقی در بدن تو میافتد!
حتی قبل از خوردن، وقتی که بوی خوش یک غذا به مشامت میرسد، غذای خوشمزهای که دوست داری را میبینی یا حتی به آن فکر میکنی، دستگاه گوارش به کار میافتد! شروع کار هم این است که بزاق (همان آب دهان) در دهان ترشح میشود.
وقتی که شروع به خوردن میکنی، بزاق دهان مواد شیمیایی موجود در لقمهها را تجزیه میکند و باعث میشود که غذا به صورت خمیری درآمده و راحت قورت داده شود. تو غذا را با دندانهایت میجوی و زبان با حرکت خودش غذا را در دهانت میچرخاند و جابهجا میکند. وقتی آماده قورت دادن لقمهات میشوی، زبان با حرکت خود یک تکه کوچک از لقمه را به طرف پشت گلو و دهانه لولهای به اسم مِری هُل میدهد و به این ترتیب مرحله دوم گوارش آغاز میشود.
راهی به سمت پایین
مری یک لوله باریک چسبناک است که حدود 25 سانتیمتر طول دارد. این لوله غذا را بعد از قورت داده شدن، از قسمت انتهایی گلو دریافت میکند و آن را به سمت معده میبرد. در انتهای گلوی ما یک لوله دیگر هم وجود دارد که اسمش لوله تنفسی است و هوا را به داخل و بیرون از بدن منتقل میکند. این لوله همانطور که اسمش مشخص است، بخشی از سیستم تنفسی بدن انسان را تشکیل میدهد. وقتی که تو یک لقمه کوچک غذا یا نوشیدنی را قورت میدهی، یک صفحه مخصوص از بافت غضروفی ( غضروف:از جنسی مانند لاله گوش ) به اسم "اپی گلوت" (بگو: اِ پی گِ لوت ) راه ورود به لوله تنفسی را میبندد تا غذا وارد نای نشود و مستقیم برود داخل مری!
تا حالا شده خیلی سریع غذا بخوری یا آب بنوشی، بعد شروع کنی به سرفه کردن؟ اینجور وقتها اصطلاحاً میگویند که آب یا تکه کوچکی از غذا "پریده است داخل گلو!". معنی این جمله این است که غذا یا آب مسیر را اشتباهی رفته است و به جای این که وارد مری شود، به داخل نای یا همان لوله تنفسی "پریده است".
این اتفاق وقتی میافتد که این صفحه(اپی گلوت) زمان کافی برای بسته شدن نداشته باشد. بعدش تو بیاختیار شروع به سرفه میکنی و بدون این که حتی در موردش فکر کنی، آنقدر سرفه میزنی تا لوله تنفسیات پاک شود و آب یا غذا از نای بیرون بیاید و وارد مسیر درستش شود.
همانطور که گفتیم، مری به معده وصل است. اما وقتی که ما غذا میخوریم، غذا صاف از داخل مری نمیافتد توی معده! بلکه ماهیچههای دیوارهی مری با حرکت موجی شکل خودشان غذا را آهسته در طول مری حرکت میدهند تا به معده برسد.
برای مشاهده لینک نیاز به ثبت نام دارید؛ برای ثبت نام کلیک کنید
در معده چه خبر است؟
معدهی تو که به انتهای مری وصل است، معده به شکل یک کیسه شبیه سر عصا ((J است. معده سه وظیفهی مهم در بدن برعهده دارد:
1. ذخیره کردن غذایی که میخوریم.
2. تجزیه غذا و تبدیل کردن آن به یک مخلوط مایع.
3. تخلیه آرام این مخلوط مایع و فرستادن آن به داخل روده کوچک.
معده مثل یک مخلوطکن عمل کرده و تمام لقمههای کوچک غذا را که بلعیده شدهاند، به صورت خمیری نرم درآورده و با هم مخلوط میکند. معده این کار را به کمک ماهیچههای خیلی قوی دیوارهاش و یک مایع به اسم اسید معده که آن هم از دیواره معده ترشح میشود، انجام میدهد. اسید معده علاوه بر تجزیه و هضم غذا، در کشتن باکتریهای زیانآوری که ممکن است در غذا باشند هم کمک میکند.
و حالا پیش به سوی روده کوچک!
برای مشاهده لینک نیاز به ثبت نام دارید؛ برای ثبت نام کلیک کنید
در این بخش ادامه مسیر غذا در دستگاه گوارش را دنبال می کنیم. همچنین چیزهای مفیدی هم درباره مراقبت از دستگاه گوارش بدنمان یاد خواهیم گرفت.
6 متر روده کوچک، زیاد هم کوچک نیست!
روده کوچک یک لوله خیلی بلند است که قطر آن بین 5/3 تا 5 سانتیمتر بوده و به صورت جمع شده در زیر معده قرار دارد. اگر روده یک آدم بزرگ را از حالت جمع شده خارج کنیم و آن را بکشیم، حدود 6 متر طول آن خواهد بود. خیلی بلند است، مگرنه؟!
روده کوچک مخلوط له شده و خمیری غذا را باز هم بیشتر تجزیه میکند تا بدن بتواند ویتامینها، مواد معدنی، پروتئینها، کربوهیدراتها و چربیها را جذب کند. تکه مرغی که تو خوردی، سرشار از پروتئین است و مقداری هم چربی دارد و روده کوچک با کمک گرفتن از سه تا از دوستانش، این مواد را از هم جدا میکند. آن سه دوست روده کوچک اینها هستند: لوزالمعده، کَبِد و کیسه صفرا. هرکدام از این اندامها یک نوع مایع مخصوص ترشح میکنند و به ابتدای روده کوچک میفرستند. این مایعها به هضم شدن غذا کمک میکنند و به بدن اجازه میدهند که مواد مغذی را جذب کند.
لوزالمعده مایعی میسازد که در هضم چربیها و پروتئینها مفید است. مایعی که از کبد ترشح میشود، اسمش صفرا یا همان "زرداب" است که کمک میکند چربیها جذب جریان خون شوند. کیسه صفرا یا همان "زهره" هم در واقع انبار ذخیره صفرا است که صفرا را تا زمانی که بدن به آن احتیاج داشته باشد، در خود ذخیره میکند.
غذایی که میخوریم، معمولاً حدود 4 ساعت در روده کوچک میماند و به یک مخلوط آبکی تبدیل میشود. در پایان این سفر، مواد غذایی موجود در تکه مرغ سرخشده، هویج و سبزیجاتی که خوردی وارد خون میشوند.
توقف بعدی برای این مواد غذایی در ایستگاه کبد است و باقیمانده غذای خورده شده که بدن به آن نیازی ندارد، به شکل زباله وارد روده بزرگ میشود.
ایستگاه کبد
خونی که حالا پر از مواد مغذی است، برای بازرسی و پردازش یکراست به کبد میرود. کبد مواد زیانآور و زبالههای به دردنخور را از خون جدا کرده و بخشی از آنها را برای ساختن صفرای بیشتر به کار میبرد. همچنین کبد مشخص میکند که چهمقدار از مواد مغذی باید به بخشهای مختلف بدن بروند و چهمقدار از آنها زیادی هستند و باید فعلاً ذخیره شوند. مثلاً کبد مقدار مشخصی از بعضی ویتامینها و یک نوع قند مخصوص که برای تولید انرژی به کار میرود را ذخیره میکند.
نوبت روده بزرگ است!
برای مشاهده لینک نیاز به ثبت نام دارید؛ برای ثبت نام کلیک کنید
روده بزرگ تقریباً 5/1 متر طول و 7 تا 10 سانتیمتر ضخامت دارد و تقریباً آخرین ایستگاه دستگاه گوارش است. روده بزرگ از روده کوچک خیلی کوتاهتر است، اما چون قطر بیشتری دارد به آن روده بزرگ میگویند.
مانند روده کوچک، این یکی هم در بدن جمع شده است و تقریباً میتوانیم بگوییم که روده کوچک را در احاطه خودش دارد.
به انتهای روده بزرگ یک کیسه کوچک شبیه انگشت دست آویزان است که اسمش آپاندیس بوده و بخشی از دستگاه گوارش است، اما به نظر میرسد که کار خاصی در بدن انجام نمیدهد. آپاندیس بعضی وقتها میتواند عضو دردسرسازی باشد، زیرا ممکن است عفونی شده و دلدردهای شدیدی بهوجود آورد. اینجور وقتها لازم است که دکتر یک عمل جراحی انجام دهد و آپاندیس را از بدن بیمار بیرون بیاورد.(بیماری آپاندیسیت)
همانطور که گفتیم، بعد از اینکه بیشتر مواد مغذی از مخلوط غذای خورده شده جدا شد، زباله غذا باقی میماند که بدن به آن نیازی ندارد. این زباله باید از بدن خارج شود، اما حدس بزن چگونه؟ بله، مدفوع! تو به دستشویی میروی و زبالهها را دفع میکنی.
اما قبل از اینکه این اتفاق بیفتد، غذا آخرین شانس خود را در روده بزرگ امتحان میکند تا باقیمانده آب و مواد معدنی جذب خون شوند. همینطور که آب از زباله غذایی جدا میشود، آنچه که باقی میماند سفتتر و سفتتر میشود تا کاملاً به جامد تبدیل شود. این زباله جامد، همان مدفوع است.
روده بزرگ مدفوع را به سمت مقعد هُل میدهد و در این موقع تو احساس میکنی که باید به دستشویی بروی. حالا وقتش است که از دست زبالههای جامد خلاص شوی!
مراقب دستگاه گوارشت باش
حالا که یاد گرفتی سیستم گوارشی بدن چهقدر مهم و حیاتی است، وقتش است یاد بگیری چگونه از آن مراقبت کنی. تو میتوانی با نوشیدن آب زیاد و خوردن غذاهای سالم فیبردار به سلامت دستگاه گوارشت کمک کنی. غذاهای سرشار از فیبر مثل میوهها، سبزیجات و غلات سبوسدار باعث میشوند که مدفوع راحتتر در طول روده بزرگ حرکت کرده و دفع شود. نکته دیگر اینکه هیچوقت تندتند غذا نخور و لقمههایت را بعد از اینکه خوب جویدی قورت بده. وقتی که غذا خوب جویده میشود، هضم و تجزیه آن برای سیستم گوارشی بدن راحتتر خواهد بود. همچنین حواست باشد که پرخوری نکنی و از هلههولههای زیادی هم دوری کنی. خوردن زیاد غذاهای آماده، سوسیس و کالباس، چیپس و پفک و نوشابه برای سلامت دستگاه گوارش ضرر دارد و باید مواظب باشی که در خوردن اینجور چیزها زیادهروی نکنی.
حالا دیگر تو میدانی برای آن تکه مرغ سرخ شده به همراه هویج و سبزیجات چه اتفاقی افتاده است، از شروع تا پایان سفر گوارش!
یک توصیه از زبان خانم دکتر سیبا
خانم دکتر سیبا یک کار قشنگ را به فرزندانش سورنا و ستیا یاد داده است. او دلش میخواهد از همه بچهها بخواهد که آن را انجام دهند. دکتر سیبا به فرزندانش گفت که هرچه ما میخوریم نعمت خداوند است، این که سیستم گوارشی ما با این دقت و ظرافت کار پیچیدهی هضم غذا را انجام میدهد هم نعمت خداوند است. پس بیایید عادت کنیم که همیشه و همیشه قبل از شروع غذا بگوییم: "به نام خدا" و بعد از تمام شدن غذایمان هم بگوییم: "خدا را شکر". تشکر کردن از خداوند به خاطر این همه نعمت و هدیه که به ما داده است، باعث میشود که او از ما راضی و خشنود شده و باز هم نعمتهای بیشتری به ما عطا کند.
--------------------------------------------------------------
مترجم علمی و داستان پرداز: مستانه زاده رفیع